بررسی تأثیر اسید سالیسیلیک بر برخی صفات فیزیولوژیکی و عملکرد گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa L.) تحت رژیم‌های مختلف رطوبتی

سابقه و هدف: تنش خشکی یکی از مهم‌ترین عوامل مهم محدودکننده رشد گیاهان به‌شمار می‌رود. اسید سالیسیلیک یک ترکیب فنلی تولید شده توسط گیاه است که نقش مهمی در تنظیم فرایندهای مختلف گیاه دارد. تحقیقات نشان داده است که کاربرد خارجی اسید سالیسیلیک می‌تواند تحمل گیاه در برابر برخی تنش‌های غیرزنده از جمله تنش اسمزی، خشکی، شوری، ازن و اشعه ماورای بنفش را افزایش دهد. هدف از اجرای این پژوهش بررسی برهمکنش رژیم‌های مختلف رطوبتی و نحوه کاربرد اسید سالیسیلیک بر برخی پارامترهای فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و عملکرد دانه و تعیین مناسب‌ترین نحوه کاربرد اسید سالیسیلیک در گیاه سیاهدانه بود. مواد و روش‌ها: این پژوهش در زمستان و بهار سال 97-1396 به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبد کاووس اجرا شد. سطوح مختلف آبیاری در چهار سطح شامل: عدم آبیاری (دیم)، یک‌بار آبیاری در مرحله گلدهی، یک‌بار آبیاری در مرحله پر شدن دانه و انجام دو بار آبیاری به‌‌ترتیب در زمان گلدهی و پر شدن دانه و عامل اسید سالیسیلیک در سه سطح شامل: عدم مصرف اسید سالیسیلیک (شاهد)، پیش‌تیمار بذر با اسید سالیسیلیک (با غلظت 5/0 میلی‌مولار) و محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک (به‌میزان 5/0 میلی‌مولار) مورد مطالعه قرار گرفتند. پس از اعمال تیمارها صفاتی مختلف فیزیولوژیکی و زراعی مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج نشان داد اثرات برهمکنش آبیاری و اسید سالیسیلیک بر کلیه صفات مورد ارزیابی به‌جز عملکرد بیولوژیک معنی‌دار بود. محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک موجب افزایش میزان فعالیت آنزیم پراکسیداز و آسکوربات پراکسیداز در تمام تیمارهای آبیاری گردید، در حالی‌ که تأثیر معنی‌داری بر فعالیت آنزیم کاتالاز نداشت. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که بیشترین میزان کلروفیل کل (32/26 میلی‌گرم بر گرم وزن‌تر)، محتوای آب نسبی برگ (44/72 درصد) و عملکرد دانه (1329 کیلوگرم در هکتار) از تیمار محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک در شرایط دو بار آبیاری حاصل شد. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که کاربرد اسید سالیسیلیک به‌ویژه به‌صورت محلول‌پاشی برگی با فعال کردن سیستم آنتی‌اکسیدانی، بهبود وضعیت رطوبتی گیاه و محتوای کلروفیل در نهایت منجر به بهبود رشد و عملکرد مطلوب تحت تیمارهای مختلف رطوبتی گردید. از این رو می‌توان کاربرد محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک را به‌عنوان راه‌کاری مؤثر در جهت تعدیل و کاهش اثرات تنش و تولید عملکرد مناسب در مناطقی که در معرض کمبود رطوبت هستند، معرفی نمود. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که کاربرد اسید سالیسیلیک به‌ویژه به‌صورت محلول‌پاشی برگی با فعال کردن سیستم آنتی‌اکسیدانی، بهبود وضعیت رطوبتی گیاه و محتوای کلروفیل در نهایت منجر به بهبود رشد و عملکرد مطلوب تحت تیمارهای مختلف رطوبتی گردید. از این رو می‌توان کاربرد محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک را به‌عنوان راه‌کاری مؤثر در جهت تعدیل و کاهش اثرات تنش و تولید عملکرد مناسب در مناطقی که در معرض کمبود رطوبت هستند، معرفی نمود.